CUNG TIỄN TƯƠNG TÙY

Trương Văn Bảo - Võ đường Trần Hưng Đạo Đà Lạt

Hữu cung vô tiễn, hữu tiễn vô cung; Tráng sĩ lấy gì mà chinh chiến (?)

Bản sắc văn hóa Võ thuật cổ truyền Việt Nam là yêu nước thương nòi, là nghĩa tình chung thủy. Dùng võ thuật để đền ân sâu và nợ nước.

  “Cung tiễn hề tại yêu
  Thê noa hề biệt khuyết
  Liệp liệp tinh kỳ hề xuất tái sầu
  Huyên huyên tiêu cổ hề từ gia oán…”

  (Đường giong ruổi lưng đeo cung tiễn
  Buổi tiễn đưa lòng bận thê noa
  Bóng cờ tiếng trống xa xa
  Sầu lên ngọn ải oán ra cửa phòng…)

(Chinh phụ ngâm khúc. Nguyên tác Hán văn của Đặng Trần Côn. Bà Đoàn Thị Điểm diễn Nôm)

Cung tiễn là cung tên. Thê noa là vợ con. Nhà thơ Đỗ Phủ có câu: “Hành nhân cung tiễn các tại yêu. Gia nương thê tử tẩu tương tống.” Có nghĩa là: Người (chiến binh) đi (ra trận) lưng đeo cung tên, vợ con chạy theo sau đưa tiễn.

Thật oai phong và nghĩa tình chung thủy.

Sách Thiếu Lâm ứng sự ghi: “Đệ nhất cung tiễn; đệ nhị nổ; đệ tam thương; đệ tứ kích…” Tài liệu Võ thuật cổ truyền và các sách nghiên cứu về “Thập bát ban võ nghệ” cũng khởi đầu bằng: Thứ nhất là cung tên…

Cung tên là một loại vũ khí tầm xa lâu đời và có hiệu quả. Con người phát minh ra cung tên từ thời đồ đá và sử dụng trên khắp thế giới cho đến tận thế kỷ 19 khi chúng bị thay thế bởi súng đạn. Cấu tạo cung rất đơn giản, gồm cánh cung, dây cung và đạn là mũi tên. Ban đầu, cánh cung và mũi tên được làm bằng các vật liệu như tre, gỗ..., dây cung được bện bằng da, gân thú, dây leo... Cung ngắn xuất hiện từ thời cổ đại, cùng với lao và nỏ, là vũ khí tầm xa chính được sử dụng trong săn bắn và trên chiến trường. Tầm bắn cung ngắn chỉ đạt khoảng 30 mét và dùng mũi tên ngắn, tiện lợi trong việc mang theo bên mình.

Cung dài, còn gọi là cung lớn, cung chiến hay trường cung, xuất hiện vào thời Trung cổ, có thể đưa tầm bắn của mũi tên mang đầu bọc thép đạt tới 90 mét. Ở Châu Âu, cung thường làm bằng một thanh gỗ duy nhất và có bề rộng chừng một sải tay, tức là gần bằng chiều cao của người bắn cung. Các loại cung Châu Á lại thường có 3 đoạn cong. Ở Nhật Bản, cung chiến thường làm bằng tre và gỗ kết hợp lại, dài hơn người. Ở Mông Cổ, cung làm bằng gỗ, sừng, gân, da. Đầu mũi tên có nhiều hình dáng khác nhau, thường được bịt thép, có thể có ngạnh và tẩm thuốc độc.

Trong khi tại Châu Âu, một hiệp sĩ coi việc sử dụng cung tên khi lâm trận là không xứng với tư cách của mình, thì ở Châu Á nhiều võ sĩ, tướng lĩnh lại là các cung thủ cừ khôi.

Cung tên là vũ khí lâu đời của các bộ lạc thời xa xưa. Trước kia, cung tên dùng để săn thú rừng, bảo vệ nương rẫy, mùa màng, bảo vệ cộng đồng trong các cuộc chiến tranh thị tộc, bộ lạc. Có 3 loại tên khác nhau để săn bắn: Loại tên thường dùng để bắn chim, loại tên có lưỡi dùng để săn thú, loại tên có tẩm thuốc độc dùng để bắn thú dữ như cọp, gấu, voi, tê giác.

Người xưa phải cất công lên tận núi cao để chọn được những lõi cây chắc nhưng có độ nhún thật dẻo, thật bền để làm thân cung tìm những sợi dây rừng phải thật bền, thật dẻo để làm dây cung. Mũi tên được vuốt trau chuốt tỉ mỉ bằng tre già nhọn hoắc đủ sức xuyên qua tấm ván mỏng và nếu tẩm thêm thuốc độc gia truyền ở đầu tên thì khả năng sát thương rất cao.

Chiến tranh thời cổ đại, trung đại, cận đại, trước khi vũ khí hiện đại xuất hiện thì cung tên là vũ khí cá nhân tầm xa chủ lực thường dùng. Muốn dùng cung, tên hiệu quả phải trải qua luyện tập khá lâu mới có thể điều khiển mũi tên đến nơi mong muốn được.

Ngày nay các bộ tộc ít người trên thế giới vẫn còn dùng cung tên làm phương tiện săn bắn mưu sinh và bảo vệ cộng đồng.

Võ thuật cổ truyền Việt Nam đến thời điểm này vẫn lưu giữ một số bài bản của cung tên, là loại hình binh khí cổ đại và chỉ còn rất ít võ đường tập luyện cung tên. Tại các giải đấu vô địch quốc gia thời kỳ đầu, vận động viên Nguyễn Thị Mỹ Phượng (hiện định cư tại California, Hoa Kỳ), đơn vị Sông Bé (nay là tỉnh Bình Dương) thi triển rất xuất sắc bài Chấn thiên cung, đạt kiện tướng cấp quốc gia nhiều năm liền. Mỹ Phượng không chỉ giỏi về Chấn thiên cung mà còn giỏi về Ngũ long kiếm pháp (kiếm trận), đao pháp (Yểm nguyệt đao) và một số loại binh khí khác.

Các giải Vô địch, Trẻ, Cup quốc gia và trong Liên hoan Tinh hoa Thế giới Võ cổ truyền Việt Nam, nhiều vận động viên đã thi bài Chấn thiên cung.

Lời thiệu của bài CHẤN THIÊN CUNG

  Chuyển thân lập bộ. Kim kê bái tổ. Thủ cung song tạc. Triển nghịch xà lang. Phản bình diện thủ. Tả hữu yểm phạt. Đả phá luân binh. Phản bình tọa sát. Giương cung xạ tiễn. Phản triệt hồi môn. Tứ phương như nhứt. Ngũ khẩu song tạc. Tảo triệt điền hoành. Tả tọa giương cung. Trung môn xạ tiễn. Hoành cung bái tổ. Lập bộ như tiền.
(Nguồn gốc Võ cổ truyền Bình Định)

Lời thiệu của bài CUNG TIỄN TƯƠNG TÙY

  Diện tiền bái tổ. Hồi mã giương cung. Tứ phương chinh chiến. Đông, Tây bình phạt. Nam, Bắc cư an. Anh hùng độc lập. Cung tiễn tương tùy. Hồi đầu vọng bái.                                                                         

- Nguồn gốc: Võ thuật cổ truyền Việt Nam - Lưu giữ: Võ đường Trần Hưng Đạo Đà Lạt.                                                                                             

Đà Lạt 10/2018
TVB

(Hình minh họa từ Internet)